10.12.2015 15:15

Genç Bilim

1772

TAKAT

Bir karadeliğin bir yıldızı yakalamasıyla ortaya çıkan ve neredeyse ışık hızında hareket eden parçacık akışı ilk kez görüntülendi. Güneş büyüklüğündeki bir yıldızı yakalayan süper kütleli karadeliğin yaydığı jetleri uluslararası bir astrofizikçi ekibi tespit etmeyi başardı.

John Hopkins Üniversitesi’nden Sjoert van Velzen: “Böyle olaylara ender rastlanır. Birkaç aydır izlediğimiz olayda, yok olma sürecindeki yıldızdan yayılan jet çıkışlarını fark ettik” diyor.

Karadelikler aşırı yoğun cisimlerdir. Bu yüzen çok güçlü çekim kuvvetleri vardır ve bu nedenle madde, toz, gaz hatta ışığın bile kendisinden kaçmasına izin vermez. Bu da onları görünmez ve gizemli kılar. Tabiri caizse karadelikler kâinatın kara kutularıdır.

Akla “Madem karadelikler görünmez, o zaman nasıl keşfedilirler?” diye bir soru gelebilir. Gökbilimciler karadelikleri çevresindeki yıldızlara yaptığı etkilere bakarak veya karadeliğin yakaladığı bir yıldızın yaydığı yoğun ışıma ile tespit ederler. Yıldız karadeliğin “olay ufku” adı verilen geri dönüşü olmayan yüksek çekim alanına girene kadar yoğun ışıma yapar. Bu çalışma öne sürülen bu düşüncenin doğru olduğunu gösterdi.

Karadeliklerin süper kütleli olanlarının gökadaların merkezinde olduğu düşünülmektedir. Bir milyon güneş kütleli süper kütleli karadelik yakınındaki bir yıldızı kolayca yutabilir. Bahsi geçen süper kütleli karadeliğin yuttuğu yıldızın ilk gözlemleri Hawaii’deki bir optik teleskopu kullanan Ohio Üniversitesi’ndeki bir araştırma ekibi tarafından gerçekleştirildi. Daha sonra radyo teleskop verileri için Oxford Üniversitesi’nden Rob Fender liderliğindeki ekiple temasa geçildi. Gözlem verileri X-ışını, radyo ve optik alanda gözlem yapan yer ve uzay teleskoplarıyla genişletildi.

Olayın gerçekleştiği gökadanın Dünya’ya yakın olması jetlerin izleme şansını arttırdı. Bu gökada Dünya’nın 300 milyon ışık yılı uzağındadır. (1 ışık yılı = 9,5 trilyon km)

Ekip ilk olarak karadeliğin çevresinde toplanan malzeme diskine odaklandı. Böylece diskten yayılan ışığın aniden artışı karadeliğin bir yıldızı yakaladığını gösteren en önemli kanıt oldu.