31.01.2014 20:56

Genç Bilim

4150

Fatma Betül Dinçaslan

`Canımız `kan`ımız` tabirini kullanırız sevdiklerimiz için ara ara...Bu tabirdeki `can` iyi de `kan`ın ne işi var diye bir soru sorulduğunda ikisinin de aynı yaşamdaki başrolleri paylaştığını,birbirinin ön koşulu olduğunu göz açıp kapayıncaya kadarki o kısacık beyin egzersizleirnizde farkedeceksinizdir.

Kanı önemli kılan...

Kanı bu kadar önemli kılan `k`,`a` ve `n`nin ardarda sıralanmasıyla Türkçe`de yer edinmesi midir`Vücudumuzda oksijen ve karbondioksit taşınmadaki o eşsiz rolü mü yoksa vücut dengesinin merkezi olması mı` Ya da bilemedik hepsinin ayrı ayrı ve bilinmeyenlerle zirveleri aşan bilmem kaç milyonluk görev mekanizmasının baş aktörü olması mı` Kan, bunlarının hepsini üzerine alan bir iletişim aracı,bazen postacı (hormonlar ve işlevleri), bazen de güzergah...

Bilim insanları kanı özel kılan özellikleri araştırarak yıllardır bu değerli lütfun üzerine araştırmalarda bulunuyorlardı. Son haber, Romanya`dan geldi:`yapay kan üretildi` şeklinde. Bu su, albumin, tuz ve `hemerythrin` adlı, deniz kurdundan elde edilen özel proteininin birleşiminden oluşuyor. Aslında yıllardır yapay kan üzerine birşeyler keşfediliyordu, bakteriler vasıtasıyla oksijen taşıyıcı `kan`ımsı materyaller üretilmişti, fakat bu keşfi farklı kılan hemertyhrin proteinin kanın strese direncini sağlaması yani verilen kanın bağışıklılık sistemi tarafından `bizden biri, sorun yok!` şeklinde algılanması. Fareler üzerinde yapılan deneylerde, herhangi bi yan etki, farklı mekanizmaların oluşması gibi ilginç durumlar gerçekleşmedi; yani şu an herşey yolunda gibi...

Hemoglobin adlı özel protein sağlıklı insanlarda bu taşımacılığı üstleniyor, fakat kan bu, vücut eksikliğine dayanamıyor. Kansız bir insan, cansızlaşıyor... Kan, bildiğimiz o görünen kırmızı sıvının ötelerinde, elzem bizim için.

Bir yanda bakteriler destek oluyor, öte yanda deniz kurtları. Prokaryot deyip küçümseyenlere inat ökaryot, prokaryotsuz yapamıyor... `Iyyy` dediğimiz canlılar bize `yaşam` dersi veriyor. Hayat mekanizmamızın temelinde bir kurt proteini görev alıyor... Böyle bir durumda üşenmeden düşününce insan, yeryüzündeki değerini anlıyor belki biraz... Belki de deniz kurdu olabilecekken ya da bir bakteri, `insan` olarak bizi var kılana en içten dilekleriyle belki `kan`a `kan`a şükrediyor...

Eğer üretilirse ne olacak`

Yer yerinden oynar mı bilinmez. Ancak elbette normal kan transferlerinde çıkan, `A, B ye kan veremez, O hepsine verir, AB hepsinden alır ya da trafik kazalarında acil kan bulma gibi problematik durumlar tarihe karışabilir. Ortada antijen-antikor (A, B ve O için özelleşmiş protein tanıma mekanizmaları) uyuşmazlığı problemi kalmayacak belki de... Veyahut `Kızılay` gibi kan toplama merkezi işlevi olan kurumların bu kısmına gerek kalmaycak, işşevsizleşecek... `Kan kardeş`ten türeyen `kanka` devam edecek, fakat kankamız 3-5 molekülün birleşimi olan kan olacak o halde.

Kaynaklar:

Lesley Kresie.Artificial blood: an update on current red cell and platelet substitutes.April,2001.[PubMed]

Suman Sarkar.Artificial blood.Jul-Sep,2008.[PubMed]

Alla Katsnelson.iGEM Bactoblood.Nov,3,2007.

The Scientist Daniel Stroe.Artificial blood made in Romania.29/10/2013.Independent Balkan News Agency.