15.07.2013 16:21

Kitap

3055

Ali Görkem Userin

Yalnız Osmanlı’nın görkemli yükseliş dönemlerinde değil, tüm zamanlarda dünyanın en merkezî ve gözde şehri olagelmiştir İstanbul. Bu yüzden Doğu’nun ve Ortadoğu’nun olduğu kadar Batı’nın da ilgisi hiçbir vakit eksilmemiştir şehrin üstünden. Özgün adı Old Constantinople/Eski İstanbul olan bu eser de bu ilginin Batı kaynaklı izdüşümlerinden biri. Yazarı, ondokuzuncu asrın ikinci yarısında Roma’da yaşamış ilginç bir Amerikalı’dır. Türkçe de dahil yirmiye yakın dile vâkıftır. Kitabını benzeri eserlerden ayıran ve aynı zamanda sözünü etmeye değer kılansa, dönemin diğer seyahatnamelerinde baskın olan harem vb klişelere hiç girmemesidir. Efendimizin İstanbul’u fetheden komutanı ve askeri övdüğü malum hadis-i şerifiyle başlıyor kitap. Ardından kısaca şehrin Haçlılar’ca istila ve tahribine değinildikten sonra Müslümanlar tarafından fethedilip asıl misyon ve karakterine kavuşmasının önemi vurgulanıyor. O dönem yavaş yavaş yaygınlaşan “hasta adam” tabirini de ciddi bir biçimde reddediyor yazar: “Türkiye’den ‘hasta adam’ diye söz etmek ve dünyada hayatın en doludizgin sürdüğü kentlerden biri olan bu şehri yıkım ve çürüme ile bağdaştırmak âdet olmuştur. Ancak Haliç’in herhangi bir yakasında yirmi dört saat geçiren biri, ne İstanbul sokaklarında, ne Galata Köprüsü’nde, ne hareketli Galata semtinde, ne de Pera tepelerinde ataletle uzaktan yakından ilgili bir şey düşünebilir. Avrupa’dan, İtalya ve Avusturya’dan gelen biri başkentin cihanşümul hayatı, canlılığı ve faaliyetleri karşısında gerçekten şaşırır.” Yine aynı bölümde İstanbul’da somutlaşan ümmet anlayışını da ilginç bir tespitle kaydeder yazar: “Türkleri bir millet olarak mı, yoksa İslam’ın müşterek bağıyla bir araya gelmiş bir farklı ırklar topluluğu olarak mı tanımlamak daha doğrudur bilemiyorum. Gelişigüzel gireceğiniz herhangi bir camide herhangi bir Norveçli kadar soluk benizli ve lepiska saçlı Türk’ü, siyah Afrika’nın en siyahilerinden birinin yanında secde etmiş dua ederken görebilirsiniz.”

(1890’larda İstanbul, Francis Marion-Crawford, Çev: Şeniz Türkömer, İş Bankası Kültür Yayınları, Seyahat)