04.01.2020 16:33

Makro Alem

1661

Farkında değiliz belki ama Güneş Sistemi kâinat denizinde muazzam bir hızla yol alıyor. Güneş’in de içinde olduğu Samanyolu’nun dış kısmındaki yıldızlar saniyede ortalama 210 km hıza sahiptirler. Bu büyük bir sürat gibi görünse de en büyük sarmal gökadalarda yer alan yıldızların hızlarına göre aslında çok küçük. Samanyolu’ndan daha parlak, daha büyük ve kütleli olan “süper sarmallar” içindeki yıldızlar saniyede 570 km hızla dolanmaktalar! Üstelik bu sürati büyük kütlelerine rağmen yapıyorlar. Bu yıldızların böylesi bir hızla dolanmasının nedeni ise olağanüstü büyük kütleli bir bulutun ya da karanlık maddenin içinde olmalarıdır.

Süper sarmal gökadalar hemen her şekilde olağanüstü özelliklere sahiptirler. Samanyolu’ndan çok daha büyük, çok daha parlaktırlar. Samanyolu’nun çapı 100.000 ışık yılı iken bunların en büyüğünün çapı 450.000 ışık yılıdır. Şimdiye kadar 100 civarında süper sarmal keşfedilmiştir.

Yeni bir çalışma süper sarmalların olağanüstü dönme hızına sahip olmalarını büyük bulutlar ya da karanlık maddeye bağlıyor. Gökadaların dönüş hızlarıyla karanlık maddenin ilgisi olduğu biliniyordu. Bu çalışma karanlık maddeye ek olarak dönme hızına gökadadaki yaşlı yıldızlar ve gaz bulutlarının da katkı sağladığını gösterdi. Normalde bir yıldızın gökada çevresindeki dolanma hızının belli bir değer alması beklenir. Ancak burada ölçülen hız büyüklükleri beklenenin üzerinde.

Büyük sarmal gökadalardaki kütle çekim kuvveti Newton ve Einstein kuramlarının önerdiğinin oldukça üzerinde. Bunun açıklaması ise karanlık maddenin gökadaları etkilemesi. Bu da gökadanın özellikle kenarlarındaki yıldızların dönme hızını arttırıyor.

Karanlık maddenin gökada üzerindeki etkisi neredeyse yıldız doğumlarını bile olumsuz yönde etkilemektedir. Gaz ve toz bulutu yoğunlaşıp ısınıp yıldız oluşturma eğilimindeyken karanlık madde nedeniyle soğuyup dağılıyor. Yıldız doğumlarını etkileyen bir diğer etken ise gökada kenar bölgelerindeki yüksek hız nedeniyle oluşan büyük merkezcil kuvvetin etkisiyle gazın toplanamaması.

Her şeye karşılık süper sarmal gökadalarda yeni yıldızlar doğmaktadır. Neredeyse 10 milyar yıl yaşında olan bu tür gökadalarda her yıl toplamda 30 Güneş kütlesinde yeni yıldızlar doğmaktadır. Samanyolu’nda ise her yıl bir Güneş kütlesinde yeni yıldızlar oluşmaktadır.