26.10.2012 18:20

Yarım Derviş

44738

Yaygın olarak bilinenin aksine; elektrikle aydınlanma ilk olarak Humphrey Davy’nin yaptığı ark ışığı ile başlamıştır. Sene 1808. Yani Thomas Edison`un kısa donla dolaştığı yıllar diyeceğim geliyor ama... Bırakın kısa donla dolaşmayı, daha doğmasına bile 39 yıl var.

umphrey Davy, Hiram Maxim, Joseph Swan, Thomas Edison ve sayısı yirmiyi aşkın bilim adamı daha. Ortak özellikleri: Hepsinin de ampulün mucidi olmaları. Ama öyle zannettiğiniz gibi aynı ekipte çalışan idealist bilim adamları topluluğundan söz etmiyoruz. Aslında daha çok; ellerine fırsat geçse birbirinin gözünü oyacak :) tüccarlardan söz ediyoruz. Bilhassa Edison söz konusu olduğunda!..

Yaygın olarak bilinenin aksine; elektrikle aydınlanma ilk olarak Humphrey Davy’nin yaptığı ark ışığı ile başlamıştır. Sene 1808. Yani Thomas Edison’un kısa donla dolaştığı yıllar diyeceğim geliyor ama... Bırakın kısa donla dolaşmayı, daha doğmasına bile 39 yıl var. ;-) Davy’nin düzeneğinde; karşılıklı iki karbon parçasından kuvvetli elektrik akım geçirilince, karbonların sivri uçları arasında elektrik sıçraması oluşuyor, bu sıçrama da ışık doğuruyordu Yani ampulün içine ilk karbon tel koymayı akıl eden kişinin Edison olduğu iddiası bile yanlış. Çok yanlış :-/

Bildiğimiz manada ilk ampul ise 1878 yılında Joseph Swan [İngiliz) tarafından geliştirildi. Swan, geliştirdiği karbon telli ampulü 18 aralık 1878`de Newcastle Kimya Derneğinde sergiledi.. O zamana dek deneylerini platin tel kullanarak sürdüren Edison da kısa süre içinde karbon tele geçiş yaptı. Bu durum Swan ve Edison`un mahkemelik olmasına yol açtı. İki mucidin İngiltere adliyelerindeki patent kavgası sürerken iki buluşçu birden bire kendi aralarında anlaşmaya karar verdiler. 1883`te Edison-Swan (Ediswan Ltd.) şirketini kurup birlikte çalışmaya başladılar.

Yine ampulün geliştirilmesi konusunda ismi pek hatırlanmayan ama çok önemli katkıları olan isimlerden biri de Nikola Tesla. Edison bir dönem elektrik ampulünü geliştirmesi için Tesla’ya büyük rakamlarda paralar vaat etmişti. Tesla bu teklifi kabul etti, Edison`un istediği gibi buluşu geliştirdi. Ancak kendisine söz verilen primleri alamadı. Bunun üzerine Tesla da Edison`un şirketinden istifa etti. Bir de Edison ampulü buldu ya?.. Cennete mi gidecek cehenneme mi diye tartışır dururuz. :) Önce kul hakkından bi`r haber versin de...:))

Aslında Edison`un ampüle bizzat yaptığı tek katkı elektrik anahtarından ibaret. Edison karbon tellerden önce platin teller üzerinde yürütmüştü çalışmalarım. Işık elde edebilmek için platin çubukların iyice ısıtılması gerekiyordu. Bu bir süre soma telin erimesiyle sonuçlanıyordu. Edison`un elektrik anahtarı, platin tel üzerindeki ısı çok artınca devreye girerek elektriği kapatıyordu. (O kadar yani. Başka bir şey yok) Zaten o da pek etkili bir çözüm değildi. Zira anahtarlar ya erken devreye giriyor ve ortalık karanlığa gömülüyor ya da geç devreye girip platinin erimesine neden oluyordu. Yani sonuç itibariyle ortalık yine makbere dönüyordu.

Edison`un marifetleri bununla da bitmiyor. Mesela Edison elektriğin doğru akım istasyonlarıyla dağıtımı için bir şebeke kurarken, Westinghouse yeni geliştirdiği alternatif akım ile buna kafa tutmuştur. Doğru akım hem daha düşük voltaj üretiyor hem de her 900 metrede bir kaybolan gücün yükseltilebilmesi için güç istasyonu kurulumuna gereksinim duyuyordu. Oysa alternatif akımda bu tip sorunlar yaşanmıyordu.

Edison alternatif akım karşısındaki teknolojik yetersizliğini kapatmanın yolunu karalama kampanyası başlatmakta bulmuştur. İlk iş olarak; basın karşısında 1.000 voltluk bir Westinghouse jeneratörü aracılığıyla, onlarca masum hayvanı katleder. Amacı; rakibi Westinghouse`un alternatif akımının ne kadar ölümcül bir teknoloji olduğunu göstermektir. "Electrocute" (Elektirik akımı vererek öldürme) terimi de bu gösteriden sonra ortaya çıkar. Hatta iş burada da kalmaz. Halkı alternatif akımın ne kadar kötücül bir teknoloji olduğuna inandırabilmek için gizliden gizliye alternatif akımla çalışan elektrikli sandalyenin geliştirilmesi çalışmalarına siyasi ve teknolojik destek verir. Yani Edison için "Elektrikli sandalyenin gizli mucidi" de diyebiliriz aslında. (Bak şu oyunbazlığa :-/)

Peki ampul başta olmak üzere pek çok buluşu icat etme şerefinin Edison`un üzerinde kalmasını sağlayan neydi? Aslında cevap basit: Edison`un ticari düşünme yeteneği. Edison araştırmalarını laboratuvar duvarları arasına sıkıştırmadı. Günlük hayatta nasıl daha etkin kullanılabilir, ticari olarak nasıl değerlendirilebilir gibi soruların cevaplarını da üzerinde çalıştığı icatlarla birlikte düşündüğü ve araştırdığı için. İcatların yaygın kullanımına imkân sağlayan düzenlemeleri de geliştirdiği ve devreye sokabildiği için...

Metindeki tuhaf noktalamaların anlamları:

:) Gülümsüyorum.

:))) Kahkaha atıyorum.

;-) Göz kırpıyorum.

:-/ Kızdım şimdi.